Đồng chí Hoàng Văn Thụ với phong trào cách mạng Lạng Sơn

HOÀNG VĂN NGHIỆM, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh uỷ, Chủ tịch HĐND tỉnh

(LSO) – Đồng chí Hoàng Văn Thụ – người chiến sỹ cộng sản kiên trung, bất khuất, người con ưu tú của nhân dân các dân tộc Lạng Sơn. Đồng chí đã chiến đấu kiên cường, cống hiến trọn đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và lý tưởng cộng sản cao đẹp, với tinh thần cách mạng hết lòng vì nước, vì dân. Trong sự nghiệp hoạt động cách mạng của mình, đồng chí đã có nhiều công lao, đóng góp to lớn đối với phong trào cách mạng Lạng Sơn.

Xây dựng phong trào yêu nước và chuẩn bị cho việc thành lập chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh

Từ thuở nhỏ, đồng chí Hoàng Văn Thụ là người hiếu học, ham hiểu biết và sớm có tinh thần yêu nước, được gia đình cho học chữ Nho tại trường làng. Bước sang tuổi thiếu niên, năm 1923, Anh được cha mẹ cho ra thị xã Lạng Sơn học tại Trường Tiểu học Pháp – Việt. Trong thời gian học tại đây, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã chứng kiến nhiều biến động mới của phong trào yêu nước đang diễn ra sôi nổi khắp cả nước. Những biến động đó đã tác động mạnh mẽ tới tư tưởng của người thanh niên Hoàng Văn Thụ. Anh tham gia cuộc đấu tranh của thanh niên, học sinh đòi thả nhà yêu nước Phan Bội Châu (năm 1925) và để tang nhà yêu nước Phan Chu Trinh (năm 1926) do Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên phát động, đã hun đúc thêm tinh thần yêu nước ở Anh. Hoàng Văn Thụ và người bạn học Lương Văn Tri đã tích cực tham gia vào các phong trào yêu nước thời kỳ đó ở Lạng Sơn; đặc biệt, Anh là một trong những người đầu tiên thành lập ra nhóm thanh niên yêu nước ở Trường Tiểu học Pháp – Việt, Lạng Sơn và cùng nhóm học sinh yêu nước trong trường đã tìm hiểu, nghiên cứu, góp phần tuyên truyền tài liệu, truyền đơn của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở thị xã Lạng Sơn.

Qua tiếp xúc với các chiến sỹ cách mạng của tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã thôi thúc Anh tìm đến với những người cách mạng đang hoạt động ở khu vực biên giới Việt – Trung. Tháng Giêng năm 1928, Hoàng Văn Thụ và Lương Văn Tri đã bí mật từ Đồng Đăng (Lạng Sơn) sang Trung Quốc, bắt liên lạc với ông Bùi Ngọc Thành, đại diện của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên hoạt động ở khu vực Long Châu – Nam Ninh (Quảng Tây, Trung Quốc). Để đảm bảo bí mật cho việc học tập và gây dựng cơ sở quần chúng, thời gian này, Hoàng Văn Thụ lấy bí danh là Lôi Minh Hạ, đóng vai người thợ của “Xưởng cơ khí Nam Hưng”, vừa làm công việc của một người thợ cơ khí thực thụ, vừa thâm nhập tuyên truyền gây dựng các cơ sở quần chúng bí mật giúp đỡ cách mạng Việt Nam. Cuối năm 1928, Anh được kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

Cán bộ Khu lưu niệm đồng chí Hoàng Văn Thụ giới thiệu cho học sinh về ý nghĩa các bức ảnh và hiện vật. Ảnh: LA MAI

Đầu năm 1929, ngoài thời gian làm việc và hoạt động tại “Xưởng cơ khí Nam Hưng” với tay nghề của một thợ cơ khí giỏi, đồng chí Hoàng Văn Thụ được giới thiệu vào làm việc ở “Tu giới sở”, là một cơ sở của công binh xưởng của Quốc dân Đảng ở Long Châu và thường xuyên được cử đi sửa súng, pháo ở các đồn lính thuộc khu vực biên giới. Thông qua hoạt động thực tiễn, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã gây dựng được một số cơ sở hoạt động bí mật ở Long Châu, trong đó có cơ sở liên lạc quan trọng tại nhà ông Nông Nhân Bảo ở phố Bát Bảo, thị trấn Long Châu (Trung Quốc), tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ cách mạng Việt Nam hoạt động ở khu vực Long Châu – Nam Ninh (Quảng Tây, Trung Quốc). Giữa năm 1929, trong vai một người thợ cắt tóc, đồng chí Hoàng Văn Thụ ra Nam Ninh bắt liên lạc để tìm hiểu và nắm bắt phong trào cách mạng ở trong nước. Cuối năm 1929, sau một thời gian hoạt động, trải nghiệm thử thách, các đồng chí: Hoàng Văn Thụ, Hoàng Đình Giong và Hoàng Văn Nọn được kết nạp vào Đông Dương Cộng sản Đảng – một trong ba tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời. Được sự chỉ đạo trực tiếp của Trung ương, chi bộ Đảng vùng núi biên giới Việt – Trung được thành lập gồm các đồng chí: Hoàng Đình Giong, Hoàng Văn Thụ, Lương Văn Tri, Hoàng Hồng Việt… do đồng chí Hoàng Đình Giong làm Bí thư. Là một trong những đảng viên đầu tiên ở vùng miền núi Cao – Lạng, đồng chí Hoàng Văn Thụ được giao nhiệm vụ chỉ đạo xây dựng, phát triển phong trào quần chúng cách mạng tỉnh Lạng Sơn. Giữa năm 1930, đồng chí đã chỉ đạo gây dựng được 3 tổ chức quần chúng trung kiên tại Lũng Nghịu (Trung Quốc), lan rộng tới các xóm Khưa Đa, Ma Mèo, Tà Lài thuộc xã Tân Yên, châu Văn Uyên, tỉnh Lạng Sơn. Tại hang Áng Cúm trên dãy núi Khưa Đa, Ma Mèo, đồng chí đã tổ chức in tài liệu tuyên truyền để giác ngộ quần chúng yêu nước.

Cuối năm 1930, những hạt giống cách mạng của Đảng được người chiến sỹ cộng sản Hoàng Văn Thụ bắt đầu gieo mầm trên mảnh đất Xứ Lạng. Các đồng chí: Mã Khánh Phương, Nông Khép Chang, Nông Khì Chay là quần chúng cảm tình của Đảng người Việt Nam sống ở Bằng Tường, Trung Quốc đã tích cực hỗ trợ đồng chí Hoàng Văn Thụ bí mật về tổng Nhân Lý, châu Văn Uyên gây dựng cơ sở. Đến cuối năm 1931, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã chỉ đạo tuyên truyền, vận động và giác ngộ, tập hợp được 10 tổ chức quần chúng cách mạng với 30 người ở Khơ Lếch (Văn Uyên). Hoạt động của các tổ chức quần chúng ở đây chủ yếu là xây dựng địa bàn, đường dây liên lạc cho hoạt động của các chiến sỹ cách mạng Việt Nam giữa hai vùng biên giới Việt – Trung.

Từ cuối năm 1932 đến đầu năm 1933, bằng sự hoạt động tích cực của mình, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã trực tiếp chỉ đạo các tổ chức quần chúng trung kiên ở Khưa Lếch (Trung Quốc) và Khưa Đa, Ma Mèo, Tài Lài, xã Tân Yên (Văn Uyên, Lạng Sơn) tổ chức rải truyền đơn trong các dịp kỷ niệm, nhất là trong cao trào cách mạng Xô Viết Nghệ Tĩnh. Truyền đơn cách mạng được rải ở nhiều nơi trong tỉnh thực sự đã làm cho kẻ thù hoang mang lo sợ. Phong trào quần chúng cách mạng tiếp tục được phát triển tới các xã ở Văn Uyên, Thuỵ Hùng, Hồng Phong và Phú Xá. Sau 3 năm tích cực xây dựng phong trào, đến giữa năm 1933, đồng chí Hoàng Văn Thụ tới xã Thuỵ Hùng (Văn Uyên), tổ chức kết nạp đảng viên, thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Lạng Sơn do đồng chí trực tiếp làm Bí thư. Đến cuối năm 1933, Chi bộ Đảng đã chỉ đạo phát triển các tổ chức quần chúng trung kiên tại xã Nhân Lý (quê hương đồng chí Hoàng Văn Thụ), từ đó phong trào cách mạng không ngừng phát triển rộng khắp ở Văn Uyên.

Phát triển các tổ chức đảng và lãnh đạo phong trào cách mạng tại Lạng Sơn

Đầu năm 1934, tại hang Áng Cúm, thay mặt Trung ương Đảng, đồng chí Lê Hồng Phong tuyên bố thành lập Ban cán sự Đảng tỉnh Lạng Sơn, đồng chí Hoàng Văn Thụ được phân công trực tiếp phụ trách.

Từ cuối năm 1934 đến đầu năm 1935, hoảng sợ trước sự phát triển của phong trào cách mạng ở Văn Uyên, thực dân Pháp tăng cường khủng bố khốc liệt những chiến sỹ cộng sản và quần chúng trung kiên, phần lớn cán bộ chủ chốt của Ban cán sự Đảng Lạng Sơn bị bắt, bị giam cầm tại các nhà tù của thực dân Pháp ở Sơn La, Hỏa Lò (Hà Nội). Phong trào cách mạng ở Văn Uyên tạm thời lắng xuống, song ảnh hưởng của phong trào là rất lớn trong nhân dân các dân tộc Lạng Sơn, tạo cơ sở quan trọng cho sự phát triển phong trào đấu tranh cách mạng ở Lạng Sơn những năm tiếp theo.

Đầu năm 1935, ảnh hưởng của phong trào cách mạng từ Văn Uyên đã lôi cuốn quần chúng tích cực ở thị trấn Thất Khê, huyện Tràng Định và huyện Bắc Sơn tìm đến với tổ chức cách mạng. Đồng chí Hoàng Văn Thụ đã trực tiếp tuyên truyền giác ngộ và đưa nhiều quần chúng trung kiên sang dự các lớp huấn luyện cách mạng bí mật ở Lũng Nghịu – Long Châu (Trung Quốc) do đồng chí trực tiếp tổ chức. Các lớp huấn luyện này đã góp phần đào tạo đội ngũ cán bộ cho việc gây dựng, củng cố phong trào quần chúng cách mạng của tỉnh Lạng Sơn và tỉnh Cao Bằng.

Tháng 7/1936, thông qua anh Đường Kỳ Tân – một quần chúng yêu nước ở Bắc Sơn, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã tới Bắc Sơn để giác ngộ quần chúng, gây dựng các cơ sở cách mạng. Sau 2 tháng tích cực vận động, đồng chí đã nhanh chóng tổ chức được các cơ sở quần chúng cách mạng ở các xã: Vũ Lăng, Vũ Lễ, Hữu Vĩnh, Ngư Viễn, Vũ Sơn và Hưng Vũ (châu Bắc Sơn). Ngày 25/9/1936, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã tới thôn Mỏ Tát, xã Vũ Lăng (Bắc Sơn), tổ chức kết nạp đảng viên và thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Bắc Sơn.

Đầu năm 1937, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã tới Thông Nông (Cao Bằng) để chỉ đạo vận động, tổ chức quần chúng đấu tranh công khai hợp pháp và nửa hợp pháp, đồng thời trực tiếp chỉ đạo mở một số lớp huấn luyện cán bộ ngắn ngày để làm nòng cốt cho phong trào cách mạng ở Cao Bằng. Song song với việc tăng cường chỉ đạo phong trào cách mạng ở Thông Nông (Cao Bằng), đồng chí Hoàng Văn Thụ đã thường xuyên liên hệ chỉ đạo phong trào cách mạng ở Tràng Định (Lạng Sơn). Trước yêu cầu mới của phong trào ngày càng mở rộng ở Tràng Định, ngày 11/4/1938, đồng chí đã tới xã Phi Mỹ (nay là xã Tri Phương), huyện Tràng Định tổ chức kết nạp đảng viên, tuyên bố thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Tràng Định.

Sự ra đời của Chi bộ Đảng Cộng sản ở Bắc Sơn và Tràng Định, cùng với những hoạt động hiệu quả của Chi bộ Đảng Cộng sản ở Văn Uyên và phong trào quần chúng đã đánh dấu bước trưởng thành vững chắc của phong trào cách mạng Lạng Sơn trong nhiều năm do đồng chí Hoàng Văn Thụ dày công xây dựng và phát triển.

Từ giữa năm 1938, trước yêu cầu của tình hình và nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, đồng chí Hoàng Văn Thụ được Xứ uỷ Bắc Kỳ phân công tăng cường chỉ đạo củng cố phong trào cách mạng ở các tỉnh: Thái Nguyên, Vĩnh Yên và Hải Dương. Tháng 9/1939, thực hiện chủ trương của Xứ uỷ Bắc Kỳ về việc củng cố và tăng cường phong trào đấu tranh của công nhân mỏ Quảng Ninh, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã tới mỏ Hà Lầm chắp nối, củng cố các cơ sở trung kiên, động viên, khích lệ, xây dựng và cùng cố niềm tin đấu tranh của công nhân mỏ. Tại Hội nghị Xứ uỷ Bắc Kỳ mở rộng ngày 8/9/1939, Trung ương Đảng đã cử đồng chí Hoàng Văn Thụ làm Bí thư Xứ uỷ Bắc Kỳ. Để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của các cơ sở đảng trong thời kỳ hoạt động bí mật, với cương vị Bí thư Xứ ủy, đồng chí đã đề nghị Xứ ủy lập Tờ báo “Giải phóng” làm cơ quan tuyên truyền của Xứ ủy và đảm nhận vai trò chủ bút; với bí danh là Lý, đồng chí thường xuyên viết nhiều bài tuyên truyền chủ trương đấu tranh của Đảng, của Xứ ủy Bắc Kỳ.

Ngay khi cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn bùng nổ (27/9/1940), đồng chí Hoàng Văn Thụ đã họp bàn với Ban Thường vụ Xứ ủy, đề ra chủ trương: duy trì Đội du kích Bắc Sơn để làm nòng cốt xây dựng lực lượng vũ trang và căn cứ địa cách mạng sau này. Thống nhất với đề nghị của Xứ ủy Bắc Kỳ, Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 7 họp tại Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) vào tháng 11/1940 đã đề ra chủ trương và quyết định phát triển hình thức đấu tranh vũ trang, thành lập căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai. Tại hội nghị này, đồng chí Hoàng Văn Thụ được cử vào Ban Thường vụ Trung ương lâm thời, được Trung ương giao nhiệm vụ trực tiếp chỉ đạo thành lập căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai.

Cuối tháng 12/1940, đồng chí Hoàng Văn Thụ được Ban Thường vụ Trung ương Đảng giao nhiệm vụ quan trọng đi Tĩnh Tây (Trung Quốc) gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc để bàn việc tổ chức thống nhất lực lượng cách mạng trong và ngoài nước; đồng thời xin chỉ thị của Người về việc chuẩn bị tổ chức Hội nghị Trung ương lần thứ 8 – Đây là lần đầu tiên đồng chí Hoàng Văn Thụ được gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Sau khi nhận nhiệm vụ, đồng chí đã liên lạc với Tỉnh uỷ Cao Bằng để chuẩn bị địa điểm tổ chức hội nghị.

Cuối tháng 2/1941, trên đường đi dự Hội nghị Trung ương lần thứ 8 tại Pác Bó (Cao Bằng), đồng chí Hoàng Văn Thụ và các đồng chí lãnh đạo Trung ương đã làm việc với Ban Chỉ huy Đội du kích Bắc Sơn tại Khuổi Nọi, Vũ Lễ (Bắc Sơn) và thông báo chủ trương của Đảng về việc phát triển Đội du kích Bắc Sơn làm nòng cốt cho phát triển lực lượng vũ trang cách mạng, cử đồng chí Lương Văn Tri, Uỷ viên Ban Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ làm Chỉ huy trưởng đội Cứu quốc quân.

Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 8 tổ chức ở Pác Bó, Cao Bằng từ ngày 10 đến ngày 19/5/1941, đồng chí Hoàng Văn Thụ được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng, đặc trách công tác công vận và binh vận của Đảng. Trên cương vị và nhiệm vụ được phân công phụ trách, từ cuối năm 1941, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã thường xuyên tới các thành phố lớn: Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định… trực tiếp chỉ đạo công tác tuyên truyền, vận động, tập hợp lực lượng cách mạng trong công nhân, binh lính yêu nước ủng hộ cách mạng.

Người chiến sỹ cộng sản kiên trung, bất khuất

Giữa lúc phong trào cách mạng cả nước đang có những bước phát triển mạnh mẽ, ngày 25/8/1943, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã bị giặc Pháp bắt tại ngõ Nam Diệm, khu Tám Mái, Hà Nội. Biết đồng chí là cán bộ cao cấp của Đảng ta, phủ toàn quyền Đông Dương đã ra lệnh cho Sở mật thám Bắc Kỳ bằng mọi cách bắt đồng chí phải khai ra cơ quan lãnh đạo Trung ương của Đảng ta. Thực dân Pháp đã dùng mọi thủ đoạn dụ dỗ, mua chuộc và tra tấn dã man hòng khuất phục ý chí cách mạng của người chiến sỹ cộng sản. Vượt lên mọi cực hình dã man và những thủ đoạn nham hiểm của kẻ thù, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã nêu cao khí tiết của người chiến sỹ cộng sản gang thép không chịu khuất phục. Đồng chí đã biến nhà tù của thực dân thành trường học cách mạng lớn, thành nơi rèn luyện và thử thách cho ý chí cách mạng của những người cộng sản.

Không khuất phục nổi người chiến sỹ cộng sản Hoàng Văn Thụ, ngày 21/12/1943, thực dân Pháp cho mở cái gọi là “Toà án đại hình” để xử tội đối với đồng chí Hoàng Văn Thụ. Tại phiên toà, chúng còn cho một số anh em tù chính trị của ta tới dự, hòng gây áp lực đánh vào tinh thần của các đồng chí của ta đang bị giam cầm tại nhà tù Hoả Lò, Hà Nội.

Trong những ngày bị thực dân Pháp giam cầm, tra tấn dã man tại nhà tù Hoả Lò (Hà Nội), với ý chí cách mạng kiên cường, với khí phách của người chiến sỹ cộng sản và tinh thần lạc quan luôn tin tưởng vào thắng lợi của sự nghiệp cách mạng.

Rạng sáng ngày 24/5/1944, kẻ thù đã sát hại đồng chí tại trường bắn Tương Mai (Hà Nội). Trước mặt kẻ thù, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã nói những lời đanh thép: “Trong cuộc đấu tranh sinh tử giữa chúng tôi, những người mất nước và các ông những kẻ cướp nước, sự hy sinh của những người như tôi là lẽ dĩ nhiên, chỉ biết rằng cuối cùng chúng tôi sẽ thắng”. Khi tên cố đạo hỏi: “Anh có muốn rửa tội không?”, đồng chí Hoàng Văn Thụ đã ôn tồn trả lời: “Xin cảm ơn. Chúng tôi, những người làm cách mạng cứu nước không có gì mà có tội. Chỉ bọn người đi cướp nước mới thực sự là có tội”.

Trong tư thế của một người chiến thắng, trước lúc hy sinh, trong giờ phút vĩnh biệt đồng bào, đồng chí của mình, đồng chí đã hô vang những lời bất tử làm cho kẻ thù vô cùng khiếp sợ:

Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm!

Việt Nam độc lập muôn năm!

Ôn lại cuộc đời, sự nghiệp, những cống hiến lớn lao, phẩm chất đạo đức cách mạng của đồng chí Hoàng Văn Thụ, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc tỉnh Lạng Sơn tràn đầy niềm tự hào và lòng biết ơn đồng chí cũng như các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc Lạng Sơn đã và đang phát huy những thuận lợi, vượt qua mọi khó khăn, đẩy mạnh công cuộc đổi mới toàn diện, nâng cao hơn nữa đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân, thực hiện thắng lợi những mục tiêu mà Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII và Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI đề ra.

N.T.T