Đổi mới sáng tạo: Con đường vươn tầm của Việt Nam trong kỷ nguyên số

Bước vào kỷ nguyên số, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia ra đời với mục tiêu dẫn dắt, xây dựng, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam và đến nay đã được quốc tế đánh giá rất cao.

Trong bối cảnh thế giới đang thay đổi mạnh mẽ, Việt Nam đang tích cực xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, nắm bắt cơ hội từ cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 để vươn lên tầm cao mới. Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia được sinh ra trong bối cảnh này, đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số Việt Nam.

Để hiểu rõ hơn về vai trò của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia trong bối cảnh mới của Việt Nam, phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus đã có cuộc gặp gỡ với Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng.

“Trái tim” của đổi mới sáng tạo

- Thưa Bộ trưởng, ông có thể chia sẻ về lý do ra đời của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình vào kỷ nguyên số?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Sự ra đời của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia là một bước đi chiến lược trong bối cảnh Việt Nam đang đặt ra mục tiêu phát triển rất cao. Đến năm 2030, chúng ta phải trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 là nước phát triển có thu nhập cao. Thời gian còn lại rất ngắn trong khi cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang diễn ra như vũ bão.

Để vượt qua thách thức và đạt mục tiêu cao như vậy thì động lực tăng trưởng mới cho Việt Nam là cái gì?

Chúng tôi có nghiên cứu và cho rằng bản chất gốc vẫn là khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Xuất phát từ đó. Bộ Kế hoạch và Đầu tư có tham mưu cho Đảng đưa vào Nghị quyết Đại hội 13-Khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo được coi đây là đột phá chiến lược bên cạnh ba đột phá về thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực. Đại hội 14 lần này cũng đang trên tinh thần đó, chuẩn bị cho đất nước bước vào kỷ nguyên “vươn mình” của dân tộc.

Khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo làm động lực để Việt Nam đột phát phát triển, chỉ có vậy mới tranh thủ được cơ hội từ Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mang lại, giúp đất nước bứt phá để phát triển nhanh, bền vững và thu hẹp được khoảng cách phát triển với các nước. Không còn con đường và cơ hội nào khác, đây là cơ hội có thể nói rất quý giá phải rất nhiều năm mới có được.

Xuất phát từ tinh thần đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã suy nghĩ phải hình thành ngay một Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia hiện đại, đồng bộ, tầm cỡ của khu vực và thế giới, để làm sao xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thúc đẩy cho nghiên cứu khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo và dẫn dắt lan toả, đưa nền kinh tế Việt Nam bước lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị.

Khi lấy ý kiến các Bộ, ngành và các doanh nghiệp, tổ chức trong ngoài nước đánh giá đã nhận được sự hoan nghênh rất cao, qua đó Thủ tướng Chính phủ đã quyết định thành lập trung tâm vào 2/10/2019.

- Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia được sinh ra như một “trái tim” của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Ông có thể chia sẻ về những bước đi đầu tiên để kết nối các thành phần của hệ sinh thái này?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia là hạt nhân của hệ sinh thái, mục tiêu kết nối giữa Nhà nước, doanh nghiệp, viện/trường đến các trung tâm nghiên cứu, tổ chức tài chính, các đơn vị hỗ trợ ươm tạo…, để hỗ trợ nghiên cứu công nghệ mới, startup và các doanh nghiệp. Mục đích chính của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia là xây dựng, phát triển hệ sinh thái, dẫn dắt đổi mới sáng tạo của Việt Nam và đã được quốc tế đánh giá rất cao.

Những năm qua, đổi mới sáng tạo của Việt Nam luôn được cộng đồng quốc tế đánh giá và xếp hạng tốt. Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia ra đời trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, nhiều thách thức. Muốn làm đổi mới sáng tạo phải có cơ chế đặc thù, cạnh tranh. Lúc thành lập Trung tâm thì chưa có gì, Bộ đã phải xin Chính phủ ban hành một Nghị quyết riêng điều chỉnh hoạt động của Trung tâm này. Thế giới có nhiều trung tâm nhưng đều của các tập đoàn kinh tế, chưa có cái nào của Nhà nước, do Nhà nước đầu tư, quản lý, phục vụ lợi ích của Nhà nước. Đây là trung tâm đầu tiên trên thế giới, khác biệt cơ bản so với thế giới là như thế.

Sau này, đơn vị tư vấn báo cáo đánh giá toàn cầu cho biết muốn nhân rộng mô hình của Việt Nam ra các nước khác để dẫn dắt đổi mới sáng tạo của các quốc gia.

Hoạt động của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia trong 5 năm qua, cơ bản đã bước đầu có những thể chế cho đổi mới sáng tạo nói chung. Bên cạnh đó, chúng tôi đã chuyển hóa một số nội dung vào trong Luật Thủ đô, Nghị định 94 (hiện nay đang sửa đổi lần nữa). Về cơ sở vật chất đã hình thành hai cơ sở, một là ở tòa nhà Tôn Thất Thuyết, hoạt động rất hiệu quả, được coi là một trong những trung tâm tốt nhất Việt Nam hiện nay; cơ sở Hòa Lạc đã xây dựng rất quy mô với sự tài trợ của nước ngoài, với 9 ngành công nghệ mũi nhọn ưu tiên lựa chọn đang dần hình thành. Tòa nhà này đã được tổ chức xếp hạng của thế giới (đặt tại Singapore) bình chọn là một trong hai tòa nhà thương mại tốt nhất châu Á 2024.

Hoạt động của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia rất mới, làm nhiều việc, hình thành thể chế, cơ sở vật chất, bộ máy. Quan trọng nhất là chúng ta không chờ đợi xong cái này mới làm cái kia, mà làm song song. Khi xây dựng cơ sở vật chất vẫn tổ chức hoạt động liên quan đến đổi mới sáng tạo, hội nghị hội thảo tư vấn, ươm tạo, hỗ trợ… cho startup, tổ chức diễn đàn cho các quỹ đầu tư, đặc biệt là hỗ trợ cho doanh nghiệp.

Thời gian qua, hàng trăm doanh nghiệp lớn nhỏ đã được hưởng lợi từ Trung tâm, nhất là trong hỗ trợ chuyển đổi số doanh nghiệp. Tuy nhiên, đây mới là ban đầu, không được thỏa mãn và thách thức lớn đặt lên vai rất nặng nề, làm sao phải trở thành trung tâm hiện đại, tiêu chuẩn quốc tế, kết nối với các trung tâm quốc tế và trong nước. Trung tập thực sự là cầu nối giữa Nhà nước và doanh nghiệp, viện trường trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm… làm sao biến trung tâm trở thành đẳng cấp khu vực, Việt Nam trở thành điểm đến của đổi mới sáng tạo khu vực và thế giới.

Sẽ vận hành theo chuẩn quốc tế

- Thưa Bộ trưởng, những chính sách đặc thù nào mà chúng ta đã thiết kế thời gian qua cho đổi mới sáng tạo?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trong các chính sách Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia hỗ trợ cho startup là rõ nhất. Cụ thể là tư vấn, hỗ trợ kết nối các nguồn lực, các quỹ, các doanh nghiệp, các địa phương, giải quyết các thách thức đó của các startup hoặc các chủ thể tham gia hệ sinh thái.

Cơ chế đột phá là vướng mắc chung và điều này sẽ giải quyết ở Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia. Chúng ta có cơ sở vật chất nhưng không quyết định được việc cho thuê, kinh doanh, liên kết, cho mượn… Các thủ tục đang rất phức tạp do quy định của Luật Quản lý tài sản công. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội cho phép đưa vào Luật Thủ đô, cho Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia được tự quyết sử dụng cơ sở vật chất của mình, không cần làm các thủ tục như quy định hiện hành, đấy là cái mở chủ động của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia để sử dụng linh hoạt, hiệu quả tài sản.

- Để thúc đẩy sự phát triển hoạt động đổi mới sáng tạo nói chung và của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia nói riêng, Việt Nam có chiến lược, kế hoạch như thế nào trong thời gian tới, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trước hết là hình thành cơ chế chính sách cho đầy đủ, đồng bộ, thống nhất và làm sao vận hành tốt nhất theo chuẩn quốc tế.

Thứ hai về cơ sở vật chất phải hoàn chỉnh, các trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm, khu nhà ở cho chuyên gia. Thứ ba là nhanh chóng hình thành 9 ngành công nghệ ở đấy, trong đó có sản xuất thông minh, đô thị thông minh, truyền thông số, an ninh mạng, môi trường, y tế, bán dẫn, hydrogen… Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang đẩy mạnh, trong đó tập trung vào lĩnh vực bán dẫn và mở các trung tâm nghiên cứu, đào tạo.

Sắp tới Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia còn được giao một nhiệm vụ quan trọng là quản lý chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực ngành bán dẫn. Đây là mục tiêu rất tham vọng, chiến lược, đó là từ nay đến 2050 đào tạo được ít nhất 50.000 kỹ sư bán dẫn, cung cấp cho thị trường Việt Nam và có thể là nước ngoài, tận dụng ngay cơ hội.

Chúng ta đang có nguồn lực rất mạnh là con người, nhưng phải khai thác triệt để chứ không đào tạo không có tay nghề đáp ứng được. Nhu cầu rất lớn, con người rất sẵn, Việt Nam sẽ đào tạo được và nhanh chóng vươn lên, chiếm lĩnh trong chuỗi giá trị toàn cầu trong ngành công nghiệp bán dẫn.

- Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!