Ðổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể

Khách mua hàng tại siêu thị Saigon Co.op Mart Cống Quỳnh (Liên hiệp HTX thương mại TP Hồ Chí Minh). Bài 2: Phát triển kinh tế tập thể theo hướng nào? Nghị quyết Đại hội XI của Đảng đã nêu rõ, đẩy mạnh phát triển kinh tế tập thể (KTTT) với nhiều hình thức đa dạng, mà nòng cốt là HTX; khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho việc ra đời, phát triển các HTX, tổ hợp tác kiểu mới với các mô hình KTTT khác theo nguyên tắc tự nguyện, cùng có lợi, có chức năng kinh tế và xã hội... Vì vậy, việc đánh giá đúng thực trạng, tìm rõ nguyên nhân và đề ra các giải pháp phù hợp sẽ thúc đẩy KTTT tiếp tục phát triển, phát huy tốt vai trò cùng với kinh tế nhà nước trở thành nền tảng vững chắc trong nền kinh tế quốc dân.Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kémĐề cập nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém của HTX nuôi nghêu Thắng Lợi nói riêng cũng như các HTX trên địa bàn nói chung, đồng chí Trương...

Khách mua hàng tại siêu thị Saigon Co.op Mart Cống Quỳnh (Liên hiệp HTX thương mại TP Hồ Chí Minh).

Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém

Đề cập nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém của HTX nuôi nghêu Thắng Lợi nói riêng cũng như các HTX trên địa bàn nói chung, đồng chí Trương Minh Chiến, Phó Bí thư Tỉnh ủy Bạc Liêu, cho rằng: Một số ít cấp ủy, chính quyền, đoàn thể và cán bộ, đảng viên chưa nhận thức đúng, đầy đủ về vai trò, vị trí của KTTT; còn mơ hồ về chủ trương phát triển KTTT; thậm chí còn hoài nghi về tính hiệu quả của mô hình này, vẫn còn ấn tượng không tốt về kinh tế hợp tác thời kỳ bao cấp. Nhiều HTX được chuyển đổi, thành lập nóng vội để lợi dụng cơ chế, chính sách của Nhà nước đối với phát triển KTTT.

Qua tìm hiểu, chúng tôi thấy, việc tổ chức quán triệt, nghiên cứu Nghị quyết T.Ư 5 (khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả KTTT ở nhiều nơi chưa sâu sắc, mang tính hình thức, phần lớn là lồng ghép với việc phổ biến nội dung của các nghị quyết khác. Nhiều cấp ủy chưa coi trọng việc chỉ đạo phát triển KTTT. Chương trình hành động, kế hoạch phát triển KTTT của nhiều cấp ủy triển khai nghị quyết này thiếu nội dung cụ thể, thiếu phân công và xác định rõ trách nhiệm. Trong Báo cáo chính trị của Đại hội Đảng bộ nhiều tỉnh, thành phố trong các nhiệm kỳ từ năm 2000 đến nay, mặc dù có đề cập nhiệm vụ phát triển KTTT nhưng không nêu rõ nhiệm vụ, giải pháp để củng cố, phát triển KTTT. Đến nay, cả nước còn 29 tỉnh, thành phố chưa có ban chỉ đạo về đổi mới, phát triển KTTT. Có nơi, cấp ủy vừa lúng túng, vừa buông lỏng chỉ đạo đối với KTTT. Ở những địa phương có thành lập ban chỉ đạo nhưng hoạt động chưa thường xuyên, thiếu nội dung cụ thể, hiệu quả thấp. Phần lớn xã viên, người lao động trong các HTX chưa hiểu, thậm chí chưa biết nội dung Nghị quyết T.Ư 5 (khóa IX) và Luật HTX năm 2003. Do vậy, họ thiếu niềm tin, chưa tích cực tham gia đóng góp, xây dựng HTX…

Đồng chí Nguyễn Văn Đua, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy TP Hồ Chí Minh, cho rằng: Còn hiện tượng buông lỏng vai trò quản lý của Nhà nước, hoặc can thiệp quá sâu vào tổ chức, hoạt động của HTX. Nhiều HTX còn yếu cả về năng lực quản trị và khả năng tài chính; kỹ thuật, công nghệ, thiết bị còn lạc hậu, cũ kỹ, quy mô hoạt động nhỏ bé; thiếu tính nhạy bén với thị trường, sức cạnh tranh yếu; phần lớn cán bộ quản lý HTX chưa qua đào tạo cơ bản; một số HTX vẫn còn tâm lý ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Tổ chức Liên minh HTX thành phố chưa mạnh, chưa thật sự đủ sức đáp ứng nhu cầu tư vấn, hỗ trợ của các HTX; trình độ, năng lực cán bộ vừa thiếu, vừa yếu.

Những năm qua, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách về phát triển KTTT, nhưng việc thực hiện còn chậm, thiếu đồng bộ, nhất quán, chưa phù hợp thực tế. Cả nước còn hơn 31% số chủ nhiệm HTX chưa qua đào tạo, nhiều chủ nhiệm HTX nông nghiệp không xây dựng được phương án sản xuất, kinh doanh để vay vốn ngân hàng; 11% số kế toán trưởng HTX chưa qua đào tạo; hơn 30% số HTX chưa có trụ sở làm việc; hơn 80% số HTX không có máy tính kết nối in-tơ-nét; 36 tỉnh, thành phố chưa thành lập quỹ hỗ trợ phát triển HTX… Phần lớn HTX, nhất là các HTX nông nghiệp, còn gặp khó khăn, không có khả năng đóng BHXH bắt buộc cho xã viên và người lao động theo quy định của pháp luật. Công tác quản lý, bộ máy quản lý nhà nước về KTTT bị buông lỏng, vừa thiếu, vừa yếu; chưa quan tâm đúng mức việc xây dựng chiến lược, kế hoạch phát triển KTTT; chưa quan tâm đúng mức công tác tổng kết và xây dựng mô hình HTX…

Thực hiện nguyên tắc “tự nguyện – tự chủ – tự chịu trách nhiệm”

Với nhu cầu hợp tác để nâng cao hiệu quả sản xuất, từ vụ hè thu năm 2009, ông Nguyễn Văn Thành và 19 hộ nông dân ở ấp Thầy Ký, thị trấn Thạnh An (Vĩnh Thạnh, Cần Thơ) tự nguyện tham gia và thành lập tổ hợp tác Đồng Vạn, với diện tích trồng lúa 66 ha. Tham gia tổ hợp tác, các tổ viên được tham gia các hoạt động hỗ trợ về chuyển đổi giống lúa, thống nhất sử dụng một loại giống lúa, ghi chép sổ tay chăm sóc, tập huấn kỹ thuật canh tác lúa, liên kết bao tiêu nông sản. Năm 2011, tổ hợp tác được UBND thành phố Cần Thơ chọn xây dựng mô hình cánh đồng mẫu lớn theo tiêu chuẩn VietGAP. Phấn khởi trước hiệu quả hoạt động của mô hình này, ông Nguyễn Văn Thành, Tổ trưởng tổ hợp tác Đồng Vạn, đánh giá: Xuất phát từ nhu cầu thực tế, bà con chúng tôi tự nguyện liên kết trong trồng lúa để có những biện pháp canh tác tiên tiến, giảm chi phí không đáng có, lợi nhuận từ trồng lúa tăng 4,5 đến 4,7 triệu đồng/ha so trước đây, chi phí về phân bón, thuốc trừ sâu giảm đáng kể. Theo Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam TP Cần Thơ Nguyễn Quốc Hải, mô hình tổ hợp tác trong nông nghiệp là mô hình KTTT phổ biến, có hiệu quả thiết thực, giữ vai trò quan trọng với xây dựng cánh đồng mẫu lớn ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Trong khi nhiều HTX khác trên địa bàn làm ăn thua lỗ, HTX Artemia Vĩnh Châu, xã Vĩnh Trạch Đông (TP Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu) lại hoạt động, sản xuất, kinh doanh có hiệu quả. HTX được thành lập từ năm 2002, với mục đích liên kết với các hộ dân, các HTX khác sản xuất Artemia (thức ăn thủy sản) và nuôi cua xuất khẩu. HTX không trực tiếp sản xuất nguyên liệu mà hỗ trợ sản xuất bằng các hình thức đầu tư về giống, thức ăn thủy sản; hỗ trợ kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm trực tiếp cho các hộ sản xuất hoặc thông qua liên kết với các HTX khác trên địa bàn. Doanh thu của HTX tăng từ hơn 4,5 tỷ đồng (năm 2009) lên hơn 9,3 tỷ đồng (năm 2011); lợi nhuận tăng từ 484 triệu đồng (năm 2009) lên gần 760 triệu đồng (năm 2011); thu nhập của xã viên bình quân ba triệu đồng/tháng; liên kết với hơn 100 hộ nông dân và tạo việc làm cho hơn 300 lao động. Theo chủ nhiệm HTX Cao Thành Văn, khi mới thành lập, HTX chỉ có bảy xã viên, trong đó có sáu xã viên là kỹ sư thủy sản và một xã viên có trình độ trung cấp. Chỉ khi tuân thủ Luật HTX và điều lệ HTX, tự chủ và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật, HTX mới hoạt động đúng pháp luật và tận dụng được những ưu đãi, sự quan tâm của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp.

Nhờ làm ăn hiệu quả, nhiều hộ nuôi cá tra trên địa bàn muốn vào HTX thủy sản Thắng Lợi, xã Vĩnh Bình (Vĩnh Thạnh, Cần Thơ), nhưng chưa được Ban quản trị HTX chấp thuận. Lý giải điều này, chủ nhiệm HTX Huỳnh Thanh Bình cho rằng, từ khi thành lập (10-2010) đến nay, 16 hộ xã viên đều tuân thủ rất nghiêm điều lệ HTX. Vì vậy, các hộ xã viên đều yên tâm nuôi cá tra xuất khẩu và được bao tiêu sản phẩm, do giữ được chữ tín với doanh nghiệp. Nếu kết nạp thêm xã viên mà không quản lý được, họ không tuân thủ điều lệ HTX, thì mô hình KTTT sẽ gặp khó khăn.

HTX dịch vụ nông nghiệp Nghĩa Hồng (Nghĩa Hưng, Nam Định) được chuyển đổi từ năm 1997, là HTX toàn xã, với 2.880 xã viên. HTX có bộ máy quản lý và chuyên môn giúp việc được đào tạo chính quy, có kinh nghiệm trong tổ chức sản xuất, kinh doanh. Với tinh thần chủ động, sáng tạo, Ban quản trị và đội ngũ cán bộ, xã viên, HTX luôn nâng cao năng lực tổ chức quản lý; đổi mới trong sản xuất, kinh doanh, đáp ứng nhu cầu thị trường. HTX quan tâm đến việc tổ chức liên doanh, liên kết sản xuất, cung ứng vật tư, tiêu thụ sản phẩm giữa HTX với các doanh nghiệp, thật sự là “bà đỡ” cho kinh tế hộ xã viên phát triển. Theo chủ nhiệm HTX dịch vụ nông nghiệp Đoàn Văn Hợi, HTX đã mạnh dạn đầu tư quy hoạch vùng sản xuất chuyên canh cây vụ đông có giá trị kinh tế cao trên đất hai vụ lúa, với diện tích 102 ha, tạo việc làm cho hơn 1.000 hộ xã viên. HTX đã đầu tư trước giống, vốn, vật tư phân bón, liên kết với các doanh nghiệp bao tiêu nông sản cho xã viên. Vì vậy, doanh thu của HTX tăng từ hơn 4,7 tỷ đồng (năm 2009) lên 6,5 tỷ đồng (năm 2011); lợi nhuận tăng từ 210 triệu đồng (năm 2009) lên 282 triệu đồng (năm 2011); thu nhập bình quân xã viên tăng từ 1,7 triệu đồng/tháng (năm 2009) lên 2,1 triệu đồng/tháng (năm 2011). Vốn góp của xã viên tăng hằng năm 10%, thu nhập tăng từ 8 đến 10% so năm trước.

Trải qua hơn 20 năm với biết bao thăng trầm trong quá trình hoạt động theo cơ chế thị trường định hướng XHCN, Liên hiệp HTX thương mại TP Hồ Chí Minh (Saigon Co.op) đã khẳng định thương hiệu, uy tín trên thị trường và đang là mô hình KTTT phát triển có hiệu quả. Tiền thân của Saigon Co.op là Liên hiệp HTX mua bán TP Hồ Chí Minh, được thành lập ngày 12-5-1989, với số vốn chỉ có 100 triệu đồng và 21 HTX thành viên, thực hiện hai chức năng là trực tiếp sản xuất, kinh doanh và chịu trách nhiệm phát triển phong trào HTX. Đến năm 1996, Liên hiệp HTX mua bán TP Hồ Chí Minh thành lập siêu thị đầu tiên mang thương hiệu Saigon Co.opMart, đánh dấu bước phát triển mới sang kinh doanh bán lẻ hiện đại. Năm 1998, Liên hiệp HTX mua bán TP Hồ Chí Minh chuyển đổi thành Liên hiệp HTX thương mại TP Hồ Chí Minh (Saigon Co.op), với 20 HTX thành viên, tổng số vốn 23 tỷ đồng. Đến nay, Saigon Co.op có 32 HTX, năm công ty thành viên, với 59 siêu thị Co.opMart, 48 cửa hàng thực phẩm Co.opfood trên cả nước. Mức doanh thu hằng năm của Saigon Co.op tăng bình quân từ 30 đến 35%, thu hút gần 12 nghìn lao động với mức thu nhập cao. Bà Nguyễn Thị Hạnh, Tổng Giám đốc Saigon Co.op cho rằng: Nghị quyết T.Ư 5 (khóa IX) về KTTT, ban hành ngày 18-3-2002, đã tác động tích cực, tạo chuyển biến về nhận thức đối với các cấp ủy Đảng. Saigon Co.op đã được sự quan tâm, hỗ trợ của Thành ủy, UBND thành phố Hồ Chí Minh như: tăng cường nguồn cán bộ quản lý, trong đó có 10 cán bộ trong chương trình đào tạo 300 tiến sĩ, thạc sĩ; giao và cho thuê mặt bằng sản xuất, kinh doanh, được miễn giảm thuế thuê đất… Trong quá trình phát triển, Saigon Co.op thực hiện tốt nguyên tắc tự nguyện, tự chủ và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Đề cập phương hướng, nhiệm vụ phát triển KTTT trong thời gian tới, đồng chí Nguyễn Văn Đua, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy TP Hồ Chí Minh cho biết: Thành phố tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả KTTT, hướng trọng tâm hoạt động vào phục vụ lợi ích kinh tế – xã hội của thành viên, tập thể và cộng đồng; thu hút ngày càng nhiều cá nhân, hộ gia đình, tổ chức tham gia kinh tế hợp tác, HTX; đóng góp ngày càng lớn vào tăng trưởng GDP của thành phố; góp phần xóa đói, giảm nghèo bền vững, cải thiện đời sống nhân dân.

Để KTTT phát triển, các Tỉnh ủy, Thành ủy, Liên minh HTX Việt Nam cũng như nhiều HTX, hộ xã viên trên cả nước đều có chung kiến nghị: Tiếp tục quán triệt sâu sắc quan điểm về phát triển KTTT như đã đề cập trong Nghị quyết T.Ư 5 (khóa IX), Nghị quyết Đại hội XI của Đảng; tăng cường công tác quản lý nhà nước và thực hiện đồng bộ các cơ chế, chính sách đối với KTTT; đề nghị Quốc hội tại kỳ họp lần này thông qua Luật HTX sửa đổi theo hướng tạo điều kiện thuận lợi về hành lang pháp lý cho mô hình KTTT tiếp tục phát triển.

(*) Xem Báo Nhân Dân số ra ngày 8-11-2012.

Theo Nhandan