Để nghề sản xuất cá ngừ phát triển hiệu quả, bền vững

Nghề khai thác cá ngừ đại dương du nhập vào Việt Nam từ năm 1994. Đến năm 2013, có khoảng 3.500 tàu (chiếm 14% tàu cá xa bờ) với hơn 35 nghìn ngư dân khai thác cá ngừ đại dương trên vùng biển xa. Bên cạnh nghề câu vàng truyền thống, từ lúc nghề câu tay kết hợp ánh sáng phát triển, năng suất khai thác vượt trội. Năm 2013, sản lượng cá ngừ vây vàng, mắt to đạt gần 16 nghìn tấn, giá trị xuất khẩu đạt 526 triệu USD, đứng thứ ba trong cơ cấu hàng thủy sản xuất khẩu, thị trường chủ yếu là Mỹ, EU, Nhật Bản… Loài cá được tập trung khai thác chính là cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to, cá ngừ vằn…

Tuy nhiên, vấn đề đang đặt ra là nghề khai thác cá ngừ vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Ngư dân còn đánh bắt đơn lẻ, dịch vụ hậu nghề cá chưa phát triển, vốn vay cho tàu đánh bắt cá ngừ ít, thời gian trả vốn lại ngắn nên đã hạn chế rất nhiều đến năng lực khai thác. Bên cạnh đó, việc tổ chức khai thác, thu mua, chế biến còn nhiều hạn chế, nhất là công nghệ bảo quản sản phẩm sau thu hoạch khiến chất lượng không bảo đảm, chỉ 5 đến 6% cá ngừ câu tay và chỉ 30 đến 40% cá ngừ câu vàng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu bằng đường hàng không. Đây cũng là khâu yếu nhất trong chuỗi sản phẩm cá ngừ, làm sụt giảm chất lượng, giá trị sản xuất cá ngừ, hiệu quả sản xuất và đời sống của ngư dân trong thời gian qua. Mặt khác, người khai thác cá ngừ mới chỉ quan tâm đến năng suất tăng thu nhập và lợi nhuận, chưa quan tâm đến nhu cầu của thị trường để tăng giá trị sản phẩm.

Thu mua cá ngừ tại cảng cá phường 6, TP Tuy Hòa, Phú Yên.

Tại diễn đàn, nhiều ý kiến đặt vấn đề nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo, điều hành của các cơ quan quản lý Nhà nước đối với nghề khai thác, thu mua, chế biến và tiêu thụ cá ngừ; các chính sách liên quan đến vay vốn tín dụng, xây dựng các mô hình tổ, đội sản xuất trên biển để nâng cao năng lực đánh bắt; các giải pháp nâng cao chuỗi giá trị cá ngừ theo hướng phát triển bền vững. Trong đó, vấn đề được nhiều đại biểu và các chủ tàu cá đặc biệt quan tâm tại diễn đàn là từ khi nghề câu tay kết hợp với dùng đèn sáng phát triển ồ ạt (từ năm 2012 đến nay), chất lượng, sản phẩm cá ngừ giảm, ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu cá ngừ Việt Nam. Các nhà khoa học giải thích nghề câu tay kết hợp với ánh sáng bằng đèn cao áp, cá ăn câu ở độ sâu lớn, khi thu câu nhanh làm thay đổi áp suất đột ngột, cá vùng vẫy, phản khán mạnh khiến thịt cá và mạch máu bị vỡ, phát sinh axit lactic, hàm lượng histamin tăng làm thịt cá bị chua, chất lượng giảm nhanh.

Để nâng cao chất lượng cá ngừ, các chuyên gia, nhà khoa học khuyến cáo ngư dân nên thành lập thêm các tổ đoàn kết, các mô hình thu mua, vận chuyển, dịch vụ hậu cần nghề cá trên biển nhằm giảm tối đa thời gian từ khi khai thác đến lúc đưa vào bờ bán. Cần chú trọng đầu tư hiện đại hóa tàu cá nhằm giảm chi phí nhiên liệu; đầu tư hầm bảo quản tốt hơn, nguồn nước đá sạch, vệ sinh, dụng cụ sơ chế cá trên tàu cũng phải bảo đảm an toàn vệ sinh.

Tại diễn đàn, nhiều ý kiến đặt vấn đề nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo, điều hành của các cơ quan quản lý Nhà nước đối với nghề khai thác, thu mua, chế biến và tiêu thụ cá ngừ; các chính sách liên quan đến vay vốn tín dụng, xây dựng các mô hình tổ, đội sản xuất trên biển để nâng cao năng lực đánh bắt; các giải pháp nâng cao chuỗi giá trị cá ngừ theo hướng phát triển bền vững.

Diễn đàn “Tổ chức sản xuất cá ngừ theo chuỗi giá trị” thống nhất nên tổ chức sản xuất cá ngừ theo chuỗi giá trị của sản phẩm từ khai thác, thu mua, chế biến và tiêu thụ. Trên cơ sở đó sẽ góp phần để Tổng cục Thủy sản hoàn thiện đề án “Tổ chức khai thác, thu mua, chế biến và tiêu thụ cá ngừ theo chuỗi” để trình Chính phủ trong thời gian tới.