Cơ hội và thách thức của AI đối với hòa bình và an ninh toàn cầu

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến hòa bình và an ninh quốc tế. Tại phiên họp đặc biệt hôm 19/12 (giờ địa phương) của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (LHQ), nhiều chuyên gia cảnh báo về nguy cơ AI trở thành trung tâm của các “cuộc chạy đua vũ trang”, trong đó những sai lầm trong tính toán và sự thiếu tin tưởng, hiểu biết lẫn nhau giữa các quốc gia có thể dẫn tới hậu quả khôn lường.

Những ứng dụng của AI trong việc duy trì hòa bình đã được khẳng định bằng nhiều minh chứng thực tiễn. AI đã giúp LHQ phân tích hàng triệu dữ liệu từ các cuộc xung đột trước đây, từ đó đề xuất những giải pháp hòa bình có căn cứ, đồng thời dự báo và cảnh báo về những xu hướng bất ổn tiềm tàng. AI còn được sử dụng để phát hiện sớm những dấu hiệu xung đột như sự tăng cường quân sự, các tranh chấp biên giới hoặc căng thẳng xã hội, từ đó tạo điều kiện ngăn chặn trước khi bùng phát thành khủng hoảng.

Ví dụ, trong các cuộc xung đột tại khu vực châu Phi, AI đã được triển khai để phân tích các dữ liệu lịch sử và xác định các nguy cơ leo thang bạo lực dựa trên các yếu tố như di cư, biến đổi khí hậu và tranh chấp tài nguyên. Trong lĩnh vực ứng phó với biến đổi khí hậu, AI chứng minh vai trò không thể thiếu thông qua việc dự báo chính xác nguy cơ mất an ninh lương thực, thiên tai như lũ lụt, hạn hán.

Chẳng hạn, AI đã được sử dụng để dự báo hạn hán tại khu vực Sahel ở châu Phi, cho phép các tổ chức nhân đạo lên kế hoạch phân phối viện trợ kịp thời. Những dự báo này không chỉ giúp xây dựng các hệ thống cảnh báo sớm và quản lý rủi ro hiệu quả mà còn góp phần định hình các chính sách hỗ trợ phù hợp, tăng cường khả năng phục hồi của các cộng đồng dễ bị tổn thương. AI còn được triển khai trong việc quản lý tài nguyên thiên nhiên như nước, đất đai và năng lượng, tối ưu hóa phân bổ để tránh các mâu thuẫn có thể xảy ra. Điều này không chỉ giảm thiểu nguy cơ tranh chấp mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững và ổn định lâu dài.

Hơn thế nữa, AI đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các sáng kiến hợp tác khu vực và toàn cầu, khi các quốc gia có thể sử dụng những phân tích khách quan từ AI để xây dựng các giải pháp chung, giảm thiểu bất đồng và tăng cường đối thoại. Trong tay những nhà kiến tạo hòa bình, AI không chỉ là công cụ mà còn là cầu nối dẫn tới thịnh vượng, đưa nhân loại đến gần hơn với một tương lai an toàn, ổn định và hòa hợp.

Bên cạnh những cơ hội, AI cũng mang lại những nguy cơ tiềm tàng đối với hòa bình và an ninh quốc tế. Tuy nhiên, trước khi đi sâu vào những thách thức này, cần hiểu rõ rằng những mặt trái của AI có thể tạo ra những hiệu quả không mong muốn nếu không được kiểm soát đúng cách. Các xung đột gần đây đã trở thành “mảnh đất” cho những thí nghiệm AI trong quân sự, khi các quốc gia thử nghiệm việc tích hợp AI vào các hệ thống giám sát tự động và cả các công cụ đưa ra quyết định sống chết mà không cần sự can thiệp của con người. Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres đã cảnh báo rằng, việc phát triển và sử dụng AI trong các ứng dụng quân sự mà thiếu kiểm soát có thể dẫn đến những hậu quả không thể lường trước, nhất là khi công nghệ này được tích hợp vào vũ khí hạt nhân hoặc các hệ thống lượng tử hiện đại. Một sự cố nhỏ cũng có thể kích hoạt các phản ứng dây chuyền mang tính hủy diệt toàn cầu.

Bên cạnh đó, AI cũng là công cụ mạnh mẽ tạo ra deep-fake và thông tin sai lệch, làm xói mòn lòng tin giữa các quốc gia, kích động bất ổn xã hội và thậm chí dẫn tới các cuộc khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng. Những sản phẩm giả mạo tinh vi này có thể được sử dụng để thao túng dư luận, ảnh hưởng tới các quyết sách quan trọng hoặc phá vỡ các mối quan hệ đồng minh. Chẳng hạn, các đoạn video deep-fake giả mạo lãnh đạo các nước đã từng được lan truyền trên mạng xã hội, gây hoang mang và hiểu lầm lớn.

Trong lĩnh vực an ninh mạng, AI còn là “vũ khí hai lưỡi” khi các tin tặc lợi dụng công nghệ này để xác định và khai thác những lỗ hổng trong hệ thống bảo mật, tiến hành các cuộc tấn công nhằm vào cơ sở hạ tầng trọng yếu như lưới điện, giao thông, hoặc các dịch vụ y tế. Những cuộc tấn công này không chỉ gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng mà còn đe dọa sự ổn định và an toàn của toàn bộ xã hội. Một ví dụ điển hình là cuộc tấn công mạng vào hệ thống đường ống dẫn dầu Colonial Pipeline tại Mỹ vào năm 2021, trong đó các công cụ AI đã được sử dụng để làm gián đoạn hoạt động của hệ thống.

Trước bối cảnh này, kêu gọi thiết lập “hàng rào bảo vệ quốc tế” nhằm đảm bảo quản lý và sử dụng AI một cách an toàn, bền vững. Các nghị quyết được thông qua bao gồm việc xây dựng khung quản trị toàn cầu cho AI, trong đó nổi bật là Hiệp ước Kỹ thuật số toàn cầu đã được ký kết tại Hội nghị Thượng đỉnh Tương lai hồi tháng 9 vừa qua. Các nghị quyết này cũng đề xuất triển khai cơ chế giám sát quốc tế để quản lý việc phát triển và ứng dụng AI, đồng thời khuyến khích các quốc gia hợp tác nghiên cứu nhằm định hướng công nghệ này theo tinh thần trách nhiệm chung. Một số sáng kiến quan trọng khác gồm việc thiết lập tiêu chuẩn an toàn tối thiểu cho hệ thống AI, đặc biệt trong lĩnh vực quân sự, nhằm ngăn chặn nguy cơ lạm dụng công nghệ.

Đáng chú ý, LHQ còn đề xuất thành lập một hội đồng khoa học quốc tế quy tụ các chuyên gia hàng đầu, cung cấp hướng dẫn kỹ thuật và tư vấn chiến lược để kiểm soát sự phát triển của AI trên quy mô toàn cầu. Song song đó, việc nâng cao nhận thức và hỗ trợ các quốc gia đang phát triển xây dựng năng lực công nghệ cũng được nhấn mạnh, nhằm đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên AI. Theo các quan chức LHQ, những nỗ lực này không chỉ giúp nhân loại tránh khỏi các nguy cơ tiềm tàng mà còn khuyến khích khai thác AI như một công cụ chung tay xây dựng hòa bình và thịnh vượng toàn cầu.

AI được kỳ vọng sẽ trở thành nhân tố định hình tương lai hòa bình và an ninh thế giới. Các hệ thống AI với khả năng phân tích và dự báo cải tiến liên tục có thể giúp ngăn chặn các nguy cơ bất ổn ngay từ khi manh nha, giảm thiểu xung đột. Bên cạnh đó, AI còn hứa hẹn thúc đẩy hợp tác quốc tế trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, an ninh mạng và khủng hoảng kinh tế. Tuy nhiên, các rủi ro từ việc AI bị lạm dụng trong quân sự, thao túng thông tin và các hành vi thiếu minh bạch đang đặt ra yêu cầu cấp bách về một cơ chế quản trị chặt chẽ. Chỉ khi nhân loại hợp tác để thiết lập những nguyên tắc sử dụng AI một cách đạo đức và trách nhiệm, công nghệ này mới có thể phát huy vai trò là công cụ đắc lực phục vụ hòa bình và thịnh vượng toàn cầu.