Chuyện về chiếc đĩa kỷ lục thế giới của gốm Chu Ðậu

Nhà thư pháp Lê Thiên Lý viết 1.000 chữ Long trên đĩa gốm Chu Ðậu.

Hơn 200 ngày tâm huyết

Chiếc đĩa gốm 1.000 chữ “Long” viết bằng thư pháp dưới men của Công ty CP Gốm Chu Ðậu thuộc Tổng công ty Thương mại Hà Nội – CTCP (Hapro), một thành viên Tập đoàn BRG, được vinh danh kỷ lục Guinness thế giới là niềm tự hào không chỉ của gốm Chu Ðậu, mà còn của nghề gốm sứ Việt Nam. Ðây cũng là sự tôn vinh xứng đáng dành cho những người nghệ nhân và thợ gốm Chu Ðậu, những người yêu gốm như “hơi thở”.

Ngược dòng thời gian trở về những tháng đầu năm 2010, ngay trước Ðại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, Công ty CP Gốm Chu Ðậu được thành phố Hà Nội lựa chọn gắn biển công trình chào mừng Ðại lễ. Ðây là niềm vinh dự mà cũng là nhiệm vụ lớn đối với lãnh đạo công ty, để sáng tạo ra một sản phẩm đặc biệt ý nghĩa nhân dịp này.

Ông Vũ Thanh Sơn, Tổng Giám đốc Tổng công ty Thương mại Hà Nội – Công ty cổ phần kiêm Phó Chủ tịch HÐQT Công ty CP Gốm Chu Ðậu cho biết: “Từ suy nghĩ Thăng Long – Hà Nội có nghĩa là “Rồng bay lên” và đĩa gốm hình tròn biểu tượng cho trời, các nghệ nhân gốm Chu Ðậu đã nảy ra ý tưởng làm một chiếc đĩa gốm kích thước lớn, vẽ 1.000 chữ “Long” tượng trưng cho 1.000 con rồng đang bay trên bầu trời”. Ý tưởng này được đưa ra khiến các nghệ nhân Chu Ðậu rất hứng khởi. Không khí ở xưởng gốm như một ngày hội. Nhưng để chế tác được chiếc đĩa gốm đường kính 1,2 m – kích thước đĩa lớn nhất Việt Nam vào thời điểm đó, bằng phương pháp hoàn toàn thủ công là một thách thức không hề nhỏ đối với bất kỳ người thợ nào.

Trong tất cả các khâu làm nên chiếc đĩa gốm kỷ lục này, khâu nào cũng quan trọng, đòi hỏi sự tỉ mỉ và bí quyết riêng. Ðầu tiên phải kể đến khâu làm khuôn và tạo xương gốm. Ðể làm một chiếc khuôn khổng lồ, những người thợ của gốm Chu Ðậu đã phải cùng nhau thử nghiệm nhiều lần mới ra được chiếc khuôn như ý. Trong khi một nhóm những nghệ nhân khác trăn trở thử nghiệm ngày đêm cách pha trộn đất sét, cao lanh để tạo nên xương gốm đủ độ chắc, chịu được lửa nung ở lò quy mô lớn. Sau hàng chục mẻ lò trong suốt hơn bốn tháng, cuối cùng các nghệ nhân gốm Chu Ðậu đã có được công thức chuẩn để làm phần thô chiếc đĩa gốm lớn nhất Việt Nam. Tổng thời gian hoàn thành chiếc đĩa là gần bảy tháng.

Ðĩa gốm Chu Ðậu 1.000 chữ Long viết bằng thư pháp có đường kính 1,2 m, được làm hoàn toàn bằng phương pháp thủ công.

Tôn vinh sự sáng tạo và giữ gìn bản sắc văn hóa Việt

Ðiều đặc biệt của chiếc đĩa gốm Chu Ðậu đạt kỷ lục thế giới chính là 1.000 chữ “Long” do nhà thư pháp nổi tiếng Lê Thiên Lý viết. Ông là người đã sáng tạo ra hai lối viết thư pháp mới: “nhân diện thư” và “vật điểu thư”. Do vậy đĩa gốm Chu Ðậu viết 1.000 chữ “Long” là sự sáng tạo độc đáo và tài hoa độc nhất vô nhị của thư pháp Việt Nam đương đại. Kết hợp các thể thư pháp truyền thống với hai thể thư pháp mới, 1.000 chữ “Long” mỗi chữ mỗi vẻ, không chữ nào giống chữ nào tạo thành bức tranh liên hoàn kỳ thú.

Theo nhà thư pháp Lê Thiên Lý, trong gần hai tháng ông mới hoàn thành việc viết 1.000 chữ “Long” thư pháp trên chiếc đĩa khổng lồ. “Ðây là lần đầu tiên tôi viết thư pháp trên đĩa gốm Chu Ðậu – dòng gốm cổ có gần 600 năm lịch sử. Ðiều này thể hiện ý nghĩa rất lớn, tượng trưng cho trí tuệ và tài năng của người Việt Nam và là quà tặng ý nghĩa dành cho Thủ đô Hà Nội nghìn năm văn hiến”, ông Lê Thiên Lý cho biết. Cả nghìn chữ “Long” đã được phủ dưới lớp men tro trấu đặc trưng của gốm Chu Ðậu, dòng men đã được xác lập độc bản kỷ lục Việt Nam. Do vậy, chiếc đĩa đặc biệt này là đỉnh cao của tinh hoa văn hóa Việt Nam về cả nghệ thuật gốm và thư pháp. Ðây chính là sự khẳng định mạnh mẽ chủ quyền đất nước, bản sắc riêng của dân tộc Việt Nam.

Chinh phục người tiêu dùng trong nước và ngoài nước

Cách đây 33 năm, tháng 4-1986, Sở Văn hóa – Thông tin tỉnh Hải Hưng (cũ) tiến hành khai quật di tích tại làng Chu Ðậu, xã Thái Tân và xã Minh Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Hưng (cũ), nay là tỉnh Hải Dương. Qua tám lần khai quật trên diện tích 70 nghìn m2, các nhà khảo cổ đã phát hiện rất nhiều hiện vật gốm cổ, cùng hơn 100 đáy lò gốm dưới lòng đất. Qua đó, đã xác định Chu Ðậu từng là nơi sản xuất gốm cao cấp từ thế kỷ 14 đến 17. Theo các nhà khoa học, khi chiến tranh Trịnh – Mạc xảy ra, vùng Nam Sách, trong đó có làng gốm Chu Ðậu đã bị tàn phá. Các nghệ nhân làng gốm đã phiêu bạt đến các vùng khác, lập nên các làng nghề gốm mới. Sau đó, vào năm 1993 và năm 1997, sản phẩm gốm Chu Ðậu được tìm thấy ở những con tàu bị đắm ở vùng biển Phi-li-pin và Cù Lao Chàm. Hơn 240 nghìn hiện vật được trục vớt, trong đó chủ yếu là gốm Chu Ðậu, cho thấy gốm Chu Ðậu không chỉ phát triển mạnh trong nước, mà đã được xuất khẩu đi nhiều nước thời bấy giờ.

Giới chuyên môn đánh giá cao gốm Chu Ðậu từ dáng vẻ, chất men, họa tiết, hoa văn trang trí… tất cả đều toát lên bản sắc, tinh hoa văn hóa Việt, rất đỗi gần gũi, nhưng cũng mang đậm giá trị truyền thống, tín ngưỡng, triết lý và tâm hồn người Việt từ ngàn xưa. Những họa tiết, hoa văn trên gốm Chu Ðậu mang tính nghệ thuật cao, miêu tả khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống của cư dân đồng bằng châu thổ sông Hồng như cảnh mục đồng chăn trâu, chim đậu trên cành hoa, đàn cá bơi dưới nước, mái nhà tranh ven sông… Phương pháp chế tạo đạt trình độ cao, đó là chuốt, tạo dáng trên bàn xoay, ngắt sản phẩm thành nhiều công đoạn rồi lắp ghép lại và gia công. Các sản phẩm được thể hiện trên chất liệu men trắng hoa lam, men ngọc, hay men mầu tam thái. Hiện nay, 46 bảo tàng trên thế giới đang trưng bày các hiện vật gốm Chu Ðậu.

Tổng Giám đốc Công ty CP Gốm Chu Ðậu Nguyễn Hữu Thức cho biết, để phục hồi và phát triển dòng gốm Chu Ðậu, đơn vị đã mời các nghệ nhân từ Hà Nội, Bình Dương, Biên Hòa (Ðồng Nai), Hải Dương… nghiên cứu những nét đặc sắc của dòng gốm cổ, rồi truyền dạy cho công nhân. Hàng trăm công nhân, chủ yếu là người địa phương, được đơn vị tuyển chọn để đào tạo. Cho đến nay, nhiều người đã trở thành công nhân lành nghề, không ít người được vinh danh là nghệ nhân. Ðể tạo sản phẩm có giá trị cao về nghệ thuật, công ty tập trung phỏng lại những mẫu gốm cổ đặc sắc, tiêu biểu, những sản phẩm có giá trị đang được lưu trữ tại 46 bảo tàng ở 32 quốc gia trên thế giới, đồng thời phát triển thêm các dòng sản phẩm mới với kiểu dáng phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng. Hiện nay, đơn vị tập trung sản xuất, kinh doanh các dòng sản phẩm chính gồm: đồ thờ cúng, sản phẩm quà tặng cao cấp, sản phẩm gốm mỹ nghệ trưng bày nội thất và xuất khẩu, sản phẩm gốm sứ gia dụng… Trong đó, dòng sản phẩm vẽ vàng kim cao cấp đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 25%/năm.

Bên cạnh đó, công ty tăng cường công tác xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Từ lô hàng đầu tiên xuất khẩu sang thị trường Tây Ban Nha vào tháng 5-2003, đến nay, sản phẩm của công ty đã xuất khẩu đến hơn 20 nước trên thế giới. Sản phẩm gốm Chu Ðậu được chọn làm quà tặng cho các nguyên thủ các quốc gia trong một số sự kiện ngoại giao lớn tổ chức tại Việt Nam, khi lãnh đạo nước ta công du nước ngoài, góp phần quảng bá bản sắc văn hóa của Việt Nam ra thế giới. Phòng trưng bày, giới thiệu sản phẩm và các xưởng sản xuất của công ty trở thành một điểm tham quan, trải nghiệm quy trình làm gốm hấp dẫn đối với khách du lịch. Trung bình mỗi năm cơ sở đón hơn 20 nghìn lượt người tham quan, mua sắm. Mới đây, tỉnh Hải Dương đã ban hành Quyết định số 3009/QÐ-UBND công nhận làng nghề gốm Chu Ðậu là một trong năm điểm du lịch của tỉnh. Trong đó, Công ty CP Gốm Chu Ðậu là một trong những điểm đến du lịch giá trị của Hải Dương. Nhờ các giải pháp nêu trên, kết quả sản xuất, kinh doanh của công ty năm 2019 tiếp tục tăng trưởng tốt. Tính đến hết tháng 11, doanh thu của công ty ước đạt 70 tỷ đồng, đạt hơn 95% kế hoạch năm 2019, bảo đảm việc làm cho hàng trăm lao động với thu nhập bình quân đạt 8,5 triệu đồng/tháng, tăng 10% so với cùng kỳ năm 2018. Nhằm quảng bá thương hiệu gốm Chu Ðậu một cách sâu rộng, giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận, trải nghiệm mua sắm, công ty đã ứng dụng đa dạng các công nghệ bán hàng hiện đại như: Fanpage facebook: gốm Chu Ðậu – Tinh hoa văn hóa Việt Nam, website: chudauceramic.vn, mở gian hàng trên các sàn thương mại điện tử có lượt truy cập lớn tại Việt Nam như tiki.vn, sendo.vn, lazada.vn…, tư vấn bán hàng qua số hotline 0906.655.095.

Năm 2020, theo định hướng của lãnh đạo Tập đoàn BRG, lãnh đạo Tổng công ty Thương mại Hà Nội – CTCP, Công ty CP Gốm Chu Ðậu sẽ tăng cường xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm tại thị trường trong nước và xuất khẩu. Ðể nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra những sản phẩm mới đáp ứng nhu cầu của thị trường, công ty sẽ tập trung đào tạo và nâng cao đội ngũ công nhân có tay nghề giỏi để khôi phục những mẫu mã và men cổ có các họa tiết tinh xảo, có tính nghệ thuật cao, nhằm tạo ra những bộ sưu tập phóng tác nguyên mẫu. Phát triển kinh doanh các mặt hàng có thế mạnh của công ty, đồng thời nghiên cứu cho ra đời nhiều sản phẩm có mẫu mã mới, nhằm đáp ứng nhu cầu thị hiếu của khách hàng, nhất là dòng sản phẩm mang tính nghệ thuật có giá trị kinh tế cao. Bên cạnh đó, tiếp tục đổi mới công nghệ để nâng cao năng suất lao động, không ngừng thúc đẩy quảng bá xây dựng thương hiệu sản phẩm, thương hiệu công ty. Tạo lập và gắn kết các ngành du lịch, văn hóa với làng nghề truyền thống, đưa gốm Chu Ðậu trở thành một mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Hapro, ngày càng có chỗ đứng vững chắc ở thị trường trong và ngoài nước, góp phần quảng bá tinh hoa văn hóa Việt Nam.

Tâm huyết với việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa lịch sử của gốm Chu Ðậu, Chủ tịch Tập đoàn BRG Nguyễn Thị Nga, khẳng định: “Tác phẩm đĩa 1.000 chữ “Long” viết bằng thư pháp cho thấy sự phát triển và sáng tạo không ngừng của gốm Chu Ðậu trong dòng chảy lịch sử gần 600 năm. Tập đoàn BRG tự hào giữ trọng trách để gốm Chu Ðậu – tinh hoa văn hóa Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ và vang danh khắp thế giới”.