Chủ động đối phó với tình hình khô hạn, xâm nhập mặn

Mùa khô năm 2015-2016, do thiếu nước ngọt, tình trạng xâm nhập mặn đã xuất hiện sớm hơn hai tháng so với cùng kỳ hằng năm ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và gây thiệt hại nặng nề cho nhiều địa phương nơi đây.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, ảnh hưởng của hạn hán, xâm nhập mặn đối với sản xuất nông nghiệp là hết sức nặng nề. Vụ Đông Xuân 2015-2016, tám tỉnh ven biển Đồng bằng sông Cửu Long là Long An, Tiền Giang, Cà Mau, Trà Vinh, Kiên Giang, Bến Tre, Bạc Liêu và Hậu Giang đã xuống giống hơn 971 nghìn ha, chiếm trên 62% diện tích lúa của toàn khu vực này, trong đó khoảng trên 339 nghìn ha có nguy cơ bị hạn hán, xâm nhập mặn.

Không chỉ lúa, thủy sản bị thiệt hại do xâm nhập mặn, các loại cây ăn quả như bưởi da xanh, sầu riêng, xoài, cam, nhãn của các tỉnh Vĩnh Long, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bến Tre, Tiền Giang… cũng bị ảnh hưởng. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhận định, đợt xâm nhập mặn lần này ở Đồng bằng sông Cửu Long là đặc biệt nghiêm trọng trong vòng khoảng 100 năm qua, do xâm nhập mặn diễn ra sớm, xâm nhập sâu vào đất liền và kéo dài ngày.

Các tỉnh Hậu Giang, An Giang, Long An đã bị nhiễm mặn khoảng 50%. Nhiều khu vực do nhiễm mặn sâu, trong thời gian dài, đã không còn đủ nước ngọt để sinh hoạt như ở thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang. Khô hạn, thiếu nước khiến cho nguy cơ cháy rừng ở Cà Mau, Đồng Tháp, Long An trở nên nghiêm trọng.

Từ hiện trạng sản xuất vụ Đông Xuân 2015-2016 và các dự báo, diễn biến khí tượng thủy văn vẫn còn nhiều phức tạp. Để hạn chế tình trạng hạn hán và xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long trong năm 2016, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan đã có những chỉ đạo quyết liệt việc triển khai nhiều giải pháp phòng, chống hạn hán. Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát, việc triển khai công tác phòng, chống sớm hạn mặn sẽ góp phần hạn chế những thiệt hại. Bộ đã chỉ đạo các địa phương trước mắt tạm ứng ngân sách địa phương để hỗ trợ ngay các diện tích lúa bị thiệt hại trong thời gian qua, với mức hỗ trợ 2 triệu đồng/ha cho diện tích lúa bị thiệt hại trên 70% và hỗ trợ 1 triệu đồng/ha đối với diện tích lúa bị thiệt hại từ 30% đến 70%.

Về giải pháp lâu dài, nhiều địa phương đã bố trí lại cơ cấu cây trồng phù hợp; đa dạng hóa, phát triển các cây trồng có khả năng thích ứng với tình hình hạn hán và xâm nhập mặn, mang lại hiệu quả kinh tế cao; nghiên cứu chọn tạo các giống cây ăn quả, cây công nghiệp, cây lương thực và thực phẩm có khả năng chịu hạn, mặn tốt, cho hiệu quả kinh tế cao, thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu và chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Đồng thời, quy hoạch, bố trí lại vườn cây ăn quả, cây công nghiêp hoặc chuyển đổi cây trồng. Cùng với đó là hoàn chỉnh hệ thống đê bao ngăn mặn dọc theo sông lớn, xây dựng các cống ngăn mặn tại các điểm trọng yếu của vùng chuyên canh cây ăn quả.

Trước mắt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã yêu cầu bà con nông dân bố trí thời vụ sản xuất và xuống giống của các vụ hè thu 2016 và vụ mùa 2016 hợp lý, tránh hạn, mặn. Thời vụ lúa hè thu 2016 tập trung vào tháng 4, tháng 5, điều này phù hợp với chuyển đổi cơ cấu mùa vụ và sắp xếp thời vụ sản xuất lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh Hậu Giang Trương Cảnh Tuyêncho rằng, giải pháp quan trọng nhất hiện nay là chuyển đổi cơ cấu cây trồng để thích nghi với những khó khăn do thời tiết gây ra. Trong đó, giải pháp ứng dụng các tiến bộ khoa học nhằm trang bị những kỹ năng cần thiết cho nông dân là giải pháp thiết thực để hạn chế rủi ro, nâng cao giá trị trong sản xuất lúa, trong đó có việc lai tạo ra các giống mới có khả năng chống chọi với hạn hán và mặn cao. Chính vì vậy, hiện nay bà con nông dân tỉnh Hậu Giang đã canh tác một số giống lúa chịu mặn từ 4‰-6‰ do Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long, Trường Đại học Cần Thơ nghiên cứu, chọn lọc và lai tạo. Nhiều nơi bước đầu chọn tạo được giống siêu chịu mặn. Các giống này thu thập từ vùng đất ngập nước ven biển Đồng bằng sông Cửu Long, qua quá trình nghiên cứu, trồng khảo nghiệm nhiều năm và đã được một số địa phương đặt hàng.

Huyện Hồng Dân, tỉnh Bạc Liêu là vùng đất ngập mặn, người dân canh tác 1 vụ lúa 2 vụ tôm. Với nhiều ưu điểm vượt trội, nhất là đặc tính chịu mặn tốt, giống lúa Một Bụi Đỏ đã được bà con nông dân ở đây quan tâm khi chọn giống cho mỗi vụ lúa hàng năm và diện tích liên tục được gia tăng. Diện tích trồng giống Một Bụi Đỏ tại huyện Hồng Dân khoảng 15.000ha, chiếm khoảng 90% diện tích canh tác lúa tại đây. Do quá trình canh tác làm cho giống lúa Một Bụi Đỏ bị thoái hóa, hàm lượng protein thấp. Một nhóm các nhà khoa học Trường Đại học Cần Thơ đã thực hiện đề tài “Phục tráng giống lúa Một Bụi Đỏ có chất lượng tốt”. Từ đó, nguồn lúa giống Một Bụi Đỏ được “phục tráng” quay lại trên vùng đất phèn, mặn. Theo Tiến sỹ Võ Công Thành, Khoa Nông nghiệp và Sinh học ứng dụng – Trường Đại học Cần Thơ, giống lúa này nếu trồng trong vùng ngọt sẽ cho năng suất từ 6 đến 7 tấn lúa khô/ha, không thua những giống lúa mà bà con nông dân quen trồng.

Là địa phương đối mặt với tình trạng xâm nhập mặn từ khá sớm, huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre đã có nhiều giải pháp bảo vệ cây trồng, vật nuôi, giúp nông dân đảm bảo năng suất cây trồng, vật nuôi trong mùa khô này. Huyện đã chỉ đạo bà con nông dân ở những vùng sản xuất lúa thường bị nhiễm mặn cuối vụ như một số xã ven sông Cửa Đại phải xuống giống sớm hơn các vụ trước. Nếu không xuống giống được do thiếu nước nên chuyển đổi cây trồng khác như chuyển sang trồng rau màu, dừa, cây ăn trái hoặc trồng cỏ nuôi bò. Ngoài ra, nông dân cần ứng dụng tiến bộ kỹ thuật nhằm tiết kiệm nước. Đối với cây ăn trái, huyện khuyến cáo nông dân trữ nước ngọt trong mương vườn. Khi mặn xâm nhập không nên sử dụng nước mặn tưới cho cây, dùng cỏ tủ gốc cây nhằm hạn chế bốc thoát nước. Đồng thời, tăng cường thực hiện quan trắc môi trường để khuyến cáo kịp thời cho người dân có biện pháp phòng, chống hạn hán và xâm nhập mặn theo lịch thời vụ.

Nhằm giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai, ổn định đời sống nhân dân những địa bàn canh tác khó khăn, tiết kiệm nguồn nước tưới tiêu, trong vụ đông xuân 2015 – 2016, nông dân trong nội đồng vùng dự án ngọt hóa Gò Công, tỉnh Tiền Giang cũng đã chuyển trên 1.600 ha đất lúa sang trồng các loại rau màu như hành, hẹ, dưa leo, mướp đắng…Lãnh đạo Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Tiền Giang cho biết, ngay từ đầu vụ, Chi cục đã khuyến cáo nông dân trong vùng dự án ngọt hóa Gò Công về tác hại khôn lường của hạn mặn và biến đổi khí hậu; đặc biệt đối với những vùng xa nguồn nước cần thiết phải chuyển đổi cây trồng hoặc những mô hình sản xuất tiết kiệm nước. Qua đó, vừa mang lại hiệu quả kinh tế vừa giảm thiệt hại do thiên tai gây ra.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), từ hiện trạng sản xuất vụ đông xuân 2015-2016 và các dự báo, diễn biến khí tượng thủy văn vẫn còn nhiều phức tạp. Để hạn chế tình trạng hạn hán và xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long trong năm 2016, các địa phương cần tập trung chỉ đạo tiếp tục thực hiện một số giải pháp như bố trí thời vụ sản xuất và thời gian xuống giống của các vụ hè thu 2016 và mùa 2016 thật hợp lý. Theo đó, các địa phương trong khu vực sử dụng các giống lúa ngắn ngày, bố trí nhóm giống cùng thời gian sinh trưởng để thuận tiện cho việc cung cấp nước tưới, đảm bảo sử dụng nước tiết kiệm và hiệu quả. Đặc biệt, khuyến khích nông dân sử dụng các giống lúa chống chịu hạn, phèn mặn trung bình – khá: OM 5464, AS 996, OM 2517, OM 5451, OM 6677, OM 576, OM 6976… cho những vùng khó khăn về nước tưới, chịu ảnh hưởng phèn, mặn.

Về lâu dài, cần chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa bị hạn, mặn, trồng lúa kém hiệu quả. Các địa phương khẩn trương hoàn chỉnh gói kỹ thuật canh tác lúa thích ứng với hạn hán và xâm nhập mặn phổ biến rộng rãi trong toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long./.

Theo CPV