Cần phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần

14,9% dân số mắc rối loạn tâm thần thường gặp

Vấn đề rối loạn tâm thần là rất phổ biến trên toàn thế giới. Năm 2019, WHO ước tính cứ 8 người thì có 1 người đang sống chung với rối loạn tâm thần. Ở các nước có thu nhập thấp, hơn 75% rối loạn tâm thần không được điều trị.

Hàng năm, gần 3 triệu người chết do lạm dụng chất kích thích. Cứ sau 40 giây lại có một người chết do tự sát. Khoảng 50% các rối loạn tâm thần bắt đầu từ năm 14 tuổi.

Đại dịch Covid-19 đã gây ra một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần toàn cầu, làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng ngắn hạn và dài hạn và phá hủy sức khỏe tâm thần của hàng triệu người.

Vào năm 2020, số người sống chung với rối loạn lo âu và trầm cảm đã tăng lên đáng kể vì đại dịch Covid-19. Ước tính khoảng hơn 25% trong năm đầu tiên của đại dịch và làm dấy lên lo ngại về tình trạng gia tăng các ca tự tử.

Trong khi các dịch vụ phòng ngừa và điều trị hiệu quả sẵn có, nhưng nhiều người bị rối loạn tâm thần không được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc hiệu quả, làm gia tăng khoảng trống điều trị cho các vấn đề sức khỏe tâm thần, chỉ khoảng 29% số người bị rối loạn tâm thần và chỉ 1 phần 3 số người bị trầm cảm được chăm sóc sức khỏe tâm thần chính thức.

Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, tại Việt Nam, tỷ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% dân số – nghĩa là có gần 15 triệu người. Tuy nhiên đa số người dân cho rằng rối loạn tâm thần chỉ có tâm thần phân liệt (dân gian thường gọi là điên).

“Thực tế tỷ lệ tâm thần phân liệt là 0,47% dân số; Trầm cảm, lo âu chiếm tỷ lệ cao, tới 5,4% dân số, còn lại là các rối loạn tâm thần khác như động kinh (0,33%), chậm phát triển tâm thần (0,63%), mất trí tuổi già (0,88%); rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên (0,9%); lạm dụng rượu: 5,3%, ma túy (0,3%)…”, Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nói.

Ở trẻ em, các vấn đề sức khỏe tâm thần vào khoảng 12%, tương đương hơn 3 triệu trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ sức khỏe tâm thần. Ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần, ít nhất là ở một giai đoạn, thời điểm nào đó của cuộc đời.

Có sự kỳ thị lớn đối với rối loạn tâm thần do vậy hầu hết mọi người đều ngại ngùng khi thừa nhận các vấn đề sức khỏe tâm thần của họ. Nhưng rối loạn tâm thần cũng giống như bất kỳ bệnh nào khác cần được chẩn đoán và có thể điều trị.

Thứ trưởng Y tế nhấn mạnh, ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần, ít nhất là ở một giai đoạn, thời điểm nào đó của cuộc đời. Chính vì vậy mỗi chúng ta cần có nhận thức đúng về rối loạn tâm thần, chống lại sự kỳ thị đối với người rối loạn tâm thần.

Phát triển hơn nữa hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần

Mặc dù có thể dự phòng và chữa trị hiệu quả nhưng điều đáng buồn là hầu hết người bệnh tâm thần trên thế giới không được phát hiện sớm, quản lý điều trị hiệu quả về y tế và xã hội do việc tiếp cận với các trị liệu còn hạn chế.

Theo Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh Lương Ngọc Khuê, ở Việt Nam hiện nay chủ yếu là chuyên khoa tâm thần cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần nghĩa là chủ yếu có ở tuyến trung ương và tuyến tỉnh.

Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh Lương Ngọc Khuê.

Các trạm y tế xã phường chủ yếu thực hiện khám bệnh, kê đơn điều trị theo các chỉ định của tuyến trên. Hơn thế nữa trị liệu chủ yếu là dùng thuốc. Tâm lý trị liệu và các biện pháp không dùng thuốc chưa được phát triển đầy đủ.

Dịch bệnh Covid-19 xảy ra, cùng với tổn thất về sức khỏe thể chất, chúng ta đã thấy người dân và kể cả cán bộ y tế phải chịu đựng những vấn đề về sức khỏe tâm thần rất lớn như trầm cảm và lo âu. Tuy nhiên chúng ta chưa làm được nhiều để giảm bớt gánh nặng này.

“Qua đây càng thấy rõ nhu cầu phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần, nhất là lồng ghép chăm sóc sức khỏe tâm thần vào các cơ sở đa khoa, chuyên khoa khác, lồng ghép vào chăm sóc sức khoẻ ban đầu.

Đồng thời cần phát triển tâm lý trị liệu và các giải pháp không dùng thuốc khác. Hiện nay ngành y tế đang tập trung giải quyết vấn đề này”, ông Khuê cho hay.

Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, trước những vấn đề sức khỏe tâm thần đang ngày trở nên nghiêm trọng ở nước ta, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025 tại Quyết định số 155/QĐ-TTg ngày 29/01/2022, với một trong số các nội dung của mục tiêu chung là “tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước”.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế đang xây dựng riêng một đề án cho lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần là Đề án “Tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần” để trình Chính phủ phê duyệt làm cơ sở triển khai công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong giai đoạn sắp tới.