Ca Huế - Di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của vùng đất cố đô

Thứ 5, 26/11/2020 | 14:20:00 [(GMT +7)] A A

Ca Huế đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2015 và đang được xây dựng hồ sơ trình UNESCO đề nghị công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Thuyền du lịch phục vụ ca Huế trên sông Hương.

Có người nói rằng nếu chưa nghe ca Huế trên sông Hương thì xem như chưa một lần đến Huế. Còn gì thú vị bằng khi du khách thả hồn du thuyền trên dòng sông Hương thơ mộng để thả hồn vào những điệu hò mênh mông, những câu hát nam ai, nam bình sâu lắng…

Ca Huế – Nét đặc sắc rất riêng của Huế

Ca Huế được phát sinh vào khoảng thế kỷ thứ XVII, trở thành thú chơi tao nhã của các hoàng thân quốc thích, gia đình danh gia vọng tộc trong suốt thời gian dài khi Huế là thủ phủ xứ Đàng Trong, sau đó là kinh đô của cả nước dưới triều Nguyễn, đạt đến đỉnh cao từ thời Minh Mạng (1820-1840) đến thời Tự Đức (1848-1883).

Ca Huế phát sinh từ trong cung đình, sau đó mới lan tỏa ra dân gian, hòa quyện với dòng âm nhạc dân gian Huế đang khởi sắc, tạo nên bản sắc mang tính địa phương rõ nét.

Ca Huế có một hệ thống bài bản vô cùng đa dạng và phong phú bao gồm khoảng 60 tác phẩm thanh nhạc, khí nhạc theo hai điệu thức lớn là điệu Bắc và điệu Nam. Điệu Bắc là những lời ca mang âm điệu vui tươi, trang trọng còn điệu Nam lại là mang những âm điệu chứa cảm xúc buồn, ai oán, nỉ non.

Cùng với ca trù miền Bắc, đờn ca tài tử Nam Bộ, ca Huế là một trong ba thể loại nhạc thính phòng đạt trình độ phát triển bậc nhất trong kho tàng âm nhạc truyền thống Việt Nam, đứng thứ hai về bề dày lịch sử, và là thể loại duy nhất ra đời trong chốn cung đình.

Khi nhắc đến dân ca Huế, người ta sẽ nhắc đến những điệu hò mái nhì, mái đẩy, khoan thai, dàn trải, ngọt ngào như tâm hồn người xứ Huế hay những điệu lý bay bổng, mượt mà như lý con sáo, lý hoài xuân, lý tình tang.

Bên cạnh dòng âm nhạc dân gian, Huế còn nổi tiếng với dòng ca nhạc cung đình đầy tính trang trọng của Huế như giao nhạc, miếu nhạc, ngũ tự nhạc, đại triều nhạc, thường triều nhạc, yến nhạc.

Ca Huế có giá trị cao về nghệ thuật ,về giáo dục như tư tưởng thẩm mỹ, tình cảm cũng như nhân cách của con người. Là một loại âm nhạc mang tính bác học, Ca Huế từng đóng vai trò quốc nhạc và được sử dụng rộng rãi ở các tỉnh phía Bắc cũng như phía Nam.

Trước đây, nghe ca Huế ở sông Hương là thú vui tao nhã của hoàng thân và quan chức trong cung đình Huế. Ngày nay, loại hình ca múa này đã được “bình dân hóa” để mọi du khách đến đây đều được thưởng thức ca Huế trên sông Hương và yêu Huế hơn. Những câu hát, điệu hò cùng giọng điệu Huế ngọt ngào và dễ thương làm say đắm lòng người, cho du khách cảm giác xao xuyến, buồn, vui đến lạ kỳ!

Mở đầu cho một đêm ca Huế trên sông Hương hàng đêm là 4 nhạc khúc Lưu Thủy, Kim Tiền, Xuân Phong, Long Hổ. Rồi tiếp đến là những điệu hò Huế đối đáp và tân nhạc Huế đặc sắc. Những âm điệu trầm bổng, du dương của giọng hát hòa quyện với tiếng réo rắt của dàn nhạc đủ cả đàn bầu, đàn tranh, đàn nguyệt, sáo, xênh, phách… sẽ ru tâm hồn du khách vào một miền ký ức sâu thẳm nhuộm tím lòng người, không sao quên được.

Thuyền trôi đến bến Vân Lâu, du khách sẽ được trải nghiệm một phong tục có từ lâu đời của người dân xứ Huế là thả đèn hoa đăng trên dòng sông Hương. Đây chính là phong tục với mong muốn cầu sự an lành, bình an cho mọi người.

Hiện nay, ngoài sử dụng nhạc cụ dân tộc để chơi âm nhạc truyền thống, các nhạc công còn chơi cả những bản nhạc nước ngoài quen thuộc. Đây chính là một nét mới trong việc tổ chức ca Huế trên sông Hương nhằm phục vụ các du khách đến từ các quốc gia khác nhau, giúp họ thêm yêu mến các nhạc cụ truyền thống của dân tộc.

Với mỗi đêm ca Huế trên sông Hương du khách được sống trong không gian Huế của những năm xưa cũ – những năm tháng không thể nào quên.

Cùng với Ca Huế thính phòng, hiện nay, Ca Huế trên sông Hương đã trở thành một “món ăn tinh thần” không thể thiếu đối với du khách khi đến với Cố đô.

Gìn giữ, phát huy giá trị nghệ thuật ca Huế

Ca Huế đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2015. Hiện Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên-Huế đang triển khai nhiều hoạt động phục vụ việc xây dựng hồ sơ “Nghệ thuật Ca Huế” trình UNESCO đề nghị công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Không gian trên thuyền, nơi để du khách thưởng thức chương trình biểu diễn ca Huế của các nghệ sỹ.

Theo đó, Sở đang hoàn thiện bộ tài liệu báo cáo kiểm kê về di sản nghệ thuật Ca Huế; sưu tầm tài liệu, hiện vật, tài liệu xuất bản, tài liệu chép tay, thư tịch liên quan đến di sản Ca Huế ở trong và ngoài nước; ghi hình trình diễn nghệ thuật Ca Huế để xây dựng sản phẩm nghe nhìn.

Cùng với đó là tổ chức tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, chất lượng Ca Huế cho diễn viên, nhạc công trên địa bàn tỉnh; xây dựng chương trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản; tăng cường quản lý, chấn chỉnh hoạt động Ca Huế trên sông Hương, phát triển Ca Huế thính phòng.

Tỉnh Thừa Thiên-Huế triển khai chương trình đưa Ca Huế vào trường học nhằm khơi dậy niềm đam mê và nâng cao ý thức, trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản này.

Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên-Huế phối hợp cùng Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh xây dựng, triển khai chương trình đưa di sản Ca Huế vào trường học với hai nội dung như tập huấn hát Ca Huế cho giáo viên âm nhạc các trường Trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Huế và dạy hát Ca Huế cho học sinh theo hình thức Câu lạc bộ Ca Huế tại các trường trung học cơ sở.

Mô hình Câu lạc bộ Ca Huế được triển khai tại nhiều trường học trên địa bàn thành phố Huế. Các trường đã chủ động xây dựng kế hoạch tổ chức, với nhiều hình thức như tổ chức biểu diễn hát Ca Huế trong lễ chào cờ đầu tuần, lễ khai giảng và các dịp lễ kỷ niệm, chương trình liên hoan văn nghệ, ngoại khóa tìm hiểu về ca Huế nhằm lan tỏa, tạo hiệu ứng tích cực về di sản nghệ thuật Ca Huế.

Mỗi năm, tỉnh Thừa Thiên-Huế có hơn 15.000 suất diễn ca Huế, phục vụ hơn 350.000 lượt khách nghe ca Huế trên sông Hương hoặc tại các cơ sở dịch vụ du lịch và một số địa điểm khác trên địa bàn tỉnh nhằm tạo nét đẹp văn hóa hấp dẫn khách du lịch./.